اگر تا به حال با لینوکس کار کرده باشید، احتمالاً می دانید که بخش زیادی از قدرت این سیستم عامل در خط فرمان (Terminal) نهفته است. محیطی که شاید در نگاه اول کمی ترسناک به نظر برسد، اما وقتی با دستورات پرکاربرد لینوکس آشنا شوید، متوجه میشوید چقدر میتواند کارها را سریعتر، دقیق تر و حتی لذت بخش تر کند.
لینوکس فقط مخصوص برنامه نویس ها و مدیران شبکه نیست. امروزه بسیاری از کاربران عادی هم برای یادگیری و افزایش مهارت های فنی خود، سراغ آن می روند. اگر هنوز با این سیستم عامل آشنا نیستید، پیشنهاد می کنم ابتدا مقالهی لینوکس چیست را بخوانید تا درک عمیق تری از ساختار و مزایای آن پیدا کنید.
در این راهنما، قصد داریم مهم ترین و کاربردی ترین Command های لینوکس را بررسی کنیم. این مقاله نه فقط برای مبتدی ها، بلکه برای کسانی که می خواهند کار خود را در محیط ترمینال حرفهای تر کنند، نوشته شده است. در هر بخش با یک دسته از دستورات آشنا میشوید و برای هرکدام مثال های واقعی و توضیحات ساده آورده ایم تا بتوانید به راحتی آن ها را تمرین کنید.
دستورات ابتدایی لینوکس برای شروع کار
وقتی تازه وارد دنیای لینوکس می شوید، اولین چیزی که باید یاد بگیرید، نحوه کار با فایلها و پوشهها از طریق خط فرمان است. این دستورات پایهای، ستون فقرات کار در ترمینال هستند و تقریباً در تمام توزیعهای لینوکس کاربرد دارند.
دستور pwd – نمایش مسیر فعلی
دستور pwd (مخفف Print Working Directory) مسیر فعلی شما در سیستم فایل را نشان می دهد.
مثلاً اگر در پوشهی /home/user/Documents باشید، با اجرای دستور زیر همان مسیر برایتان نمایش داده می شود:
این دستور زمانی کاربرد دارد که بین چندین پوشه جابهجا شده اید و می خواهید بدانید دقیقاً در کجا قرار دارید.
دستور ls – فهرست کردن محتویات پوشه
یکی از Command های مهم لینوکس دستور ls است که محتویات پوشه ی جاری را نمایش می دهد.
می توانید با اضافه کردن گزینهها (Options) اطلاعات بیشتری ببینید:
این دستور اطلاعاتی مانند سطح دسترسی ها، مالک فایل، اندازه و تاریخ آخرین تغییر را نمایش می دهد.
اگر بخواهید فایل های مخفی را هم ببینید:
دستور cd – جابهجایی بین پوشهها
برای رفتن به مسیر دیگر، از دستور cd استفاده می شود:
با cd .. میتوانید یک پوشه به عقب برگردید و با cd ~ مستقیماً وارد پوشه خانگی خود شوید.
دستور mkdir و rmdir – ساخت و حذف پوشه
برای ساخت پوشه جدید:
برای حذف یک پوشه خالی:
اگر پوشه شامل فایل ها باشد، باید از دستور زیر استفاده کنید:
نکته مهم: دستور rm -r با دقت استفاده شود، چون فایلها را بدون ارسال به سطل زباله حذف می کند.
دستور cp، mv و rm – مدیریت فایلها
کپی کردن فایل:
انتقال یا تغییر نام فایل:
حذف فایل:
برای اطمینان بیشتر، می توانید از گزینه -i استفاده کنید تا قبل از حذف، از شما تأیید بگیرد:
دستور cat و less – مشاهده محتوای فایل
دستور cat محتوای فایل را در ترمینال نمایش میدهد:
اگر فایل طولانی است، دستور less گزینه بهتری است، چون میتوانید صفحه به صفحه آن را بخوانید:
دستور touch – ساخت فایل خالی
برای ایجاد یک فایل جدید بدون محتوا:
همچنین اگر فایلی با همین نام وجود داشته باشد، زمان آخرین ویرایش آن بهروزرسانی میشود.
دستور clear – پاککردن صفحه ترمینال
وقتی خروجیهای زیادی در ترمینال نمایش داده شده، دستور clear صفحه را تمیز می کند تا بتوانید راحتتر کار کنید.
دستورات مدیریتی و سیستمی لینوکس برای کنترل سرور
اگر بخواهید بفهمید سرورتان چطور کار می کند، منابع سیستم در چه وضعیتی هستند یا کدام برنامه ها بیشترین مصرف را دارند، این بخش دقیقاً برای شماست. این دستورات ابزارهای اصلی برای نظارت و مدیریت سیستم در لینوکس محسوب می شوند.
دستور uname – مشاهده اطلاعات سیستم
دستور uname اطلاعات پایهای درباره سیستمعامل و هسته لینوکس را نمایش میدهد. برای مشاهده جزئیات کامل از گزینه -a استفاده کنید:
خروجی شامل نام سیستم، نسخه هسته (kernel) و معماری سخت افزار است. دانستن این موارد هنگام نصب نرم افزارها یا رفع اشکال بسیار مفید است.
دستور top – نمایش پردازشها به صورت زنده
دستور top یکی از پرکاربردترین ابزارهای لینوکس برای مشاهده زنده ی مصرف CPU، RAM و فرآیندهاست:
در پنجره بازشده میتوانید پردازشها را بر اساس مصرف منابع مرتب کنید و حتی آنها را متوقف کنید. برای بستن برنامه کافی است کلید q را بزنید.
اگر به دنبال رابط کاربری رنگیتر و کاربرپسندتر هستید، دستور htop گزینه بهتری است.
دستور df و du – بررسی فضای دیسک
برای اطلاع از میزان فضای باقیمانده در دیسک از دستور زیر استفاده کنید:
گزینه -h باعث می شود اندازه ها بهصورت قابلفهم (مثل MB یا GB) نمایش داده شوند.
اگر بخواهید بدانید هر پوشه چقدر فضا گرفته، دستور du مفید است:
این فرمان اندازهی کل پوشه مشخصشده را خلاصه میکند و به شما کمک میکند مسیرهای پرمصرف را شناسایی کنید.
دستور free – بررسی وضعیت حافظه RAM
برای نمایش مقدار حافظه استفادهشده و آزاد سیستم:
در خروجی، بخشهایی مثل total (کل حافظه)، used (استفادهشده) و available (قابل استفاده) را خواهید دید.
این اطلاعات در تشخیص مشکلات مربوط به حافظه مفید است.
دستور uptime – مدت زمان روشن بودن سیستم
می خواهید بدانید سرورتان چند ساعت یا چند روز است که روشن مانده؟ دستور زیر را وارد کنید:
خروجی شامل زمان فعلی، مدت زمان فعالیت سیستم و میانگین بار CPU در ۱، ۵ و ۱۵ دقیقه اخیر است.
دستور ps و kill – مدیریت فرآیندها
برای مشاهده فرآیند های در حال اجرا:
اگر بخواهید فرآیند خاصی را متوقف کنید (مثلاً PID آن ۵۳۴۲ است):
و اگر فرآیند مقاوم بود، میتوانید از سیگنال اجباری استفاده کنید:
دستور chmod و chown – تغییر مجوز و مالک فایل ها
برای تغییر سطح دسترسی یک فایل:
اعداد نشان دهنده مجوزهای خواندن، نوشتن و اجرا برای کاربر، گروه و دیگران هستند.
برای تغییر مالک فایل:
این دو دستور از حیاتی ترین ابزارها برای حفظ امنیت در محیط لینوکس هستند.
دستور tar و zip – فشردهسازی و آرشیو فایلها
ایجاد یک آرشیو فشرده از پوشه:
برای استخراج همان فایل:
همچنین میتوانید از zip و unzip برای کار با فایلهای ZIP استفاده کنید:
دستور find و grep – جستجو در فایلها و متون
برای جستجوی فایل خاص در مسیر:
و برای یافتن عبارت خاص در یک فایل متنی:
اگر در حال بررسی لاگ های سیستمی یا خطاهای برنامه هستید، این دو ابزار بهترین دوستان شما خواهند بود.
دستور rsync – پشتیبانگیری و همگامسازی فایلها
برای انتقال یا همگامسازی فایلها بین دو مسیر:
گزینه -z باعث فشرده سازی دادهها در حین انتقال می شود و -a اطمینان می دهد که ساختار پوشه حفظ شود.
این دستور برای پشتیبان گیری خودکار یا انتقال فایل بین دو سرور عالی است.
دستورات شبکه در لینوکس؛ از پینگ تا تنظیم IP
در دنیای لینوکس، ابزارهای شبکه ای قدرت زیادی دارند و میتوانند کوچک ترین جزئیات از وضعیت ارتباط سیستم شما را نشان دهند.
چه بخواهید اتصال اینترنت خود را تست کنید، چه بخواهید یک سرور را بهصورت ریموت کنترل کنید، تسلط بر دستورات شبکه ای ضروری است.
دستور ping – بررسی اتصال شبکه
یکی از معروفترین دستورات در دنیای شبکه است. برای بررسی اینکه آیا سرور یا وبسایتی در دسترس است یا نه، از ping استفاده میشود:
این دستور بسته هایی را به مقصد ارسال و زمان پاسخ (Latency) را نمایش می دهد.
اگر بسته ها برگشت داده شوند، یعنی ارتباط برقرار است؛ در غیر این صورت، احتمالاً مشکل در مسیر یا تنظیمات شبکه است.
دستور ifconfig و ip – مشاهده تنظیمات کارت شبکه
دستور ifconfig برای نمایش اطلاعات کارت های شبکه استفاده می شود:
اما در توزیع های جدید لینوکس، ابزار مدرنتر ip جایگزین آن شده است:
با این دستور میتوانید آدرس IP، وضعیت کارت شبکه و جزئیات دقیق ارتباطات را مشاهده کنید.
اگر تازه با مفاهیم شبکه آشنا میشوید، پیشنهاد میکنیم مقالهی router چیست؟ را هم بخوانید تا درک بهتری از نحوه عملکرد شبکهها داشته باشید.
دستور netstat و ss – بررسی پورتها و اتصالات
دستور netstat اطلاعات مربوط به پورت های باز و اتصالات TCP/UDP را نمایش می دهد.
در نسخههای جدید، ss جایگزین سریعتر و دقیق تر آن است:
خروجی شامل پورت های فعال، وضعیت اتصال و فرآیندهایی است که از آن پورت ها استفاده می کنند.
این ابزار برای شناسایی حملات یا اشکالات در سرویس های شبکه ای بسیار کاربردی است.
دستور traceroute – بررسی مسیر رسیدن بستهها
اگر سایت یا سروری در دسترس نیست، اما پینگ آن پاسخ می دهد، با traceroute می توانید مسیر بستهها را تا مقصد بررسی کنید:
خروجی نشان می دهد بستهها از چه مسیرهایی عبور کرده اند و در کدام مرحله تأخیر یا قطع ارتباط رخ داده است.
این دستور مخصوصاً برای مدیران شبکه و متخصصان DevOps حیاتی است.
دستور nslookup و dig – بررسی DNS
برای یافتن IP یک دامنه یا بررسی وضعیت سرویس DNS از دستور nslookup استفاده کنید:
اما دستور پیشرفته تر dig جزئیات بیشتری ارائه می دهد:
این ابزارها هنگام عیب یابی مشکلات مربوط به نام دامنه یا تنظیم DNS فوق العادهاند.
دستور curl و wget – دریافت داده از اینترنت
گاهی نیاز دارید فایل یا محتوایی را از اینترنت به صورت مستقیم در ترمینال دانلود کنید.
در این حالت از wget استفاده می شود:
در مقابل، curl علاوه بر دانلود فایل، میتواند درخواستهای HTTP را هم ارسال کند. برای مثال:
این دستور فقط هدرهای پاسخ سرور را نمایش می دهد و برای تست REST APIها هم مفید است.
دستور ssh – اتصال امن به سرور از راه دور
برای مدیریت سرورهای لینوکسی از راه دور، معمولاً از SSH استفاده می شود.
با اجرای دستور زیر، وارد سرور مقصد می شوید:
در اولین اتصال، از شما رمز عبور کاربر خواسته می شود. پس از تأیید، می توانید مثل یک ترمینال محلی، دستورات را اجرا کنید.
SSH یکی از امن ترین و ضروری ترین ابزارهای مدیریتی در محیط لینوکس است.
دستور scp – انتقال فایل بین دو سیستم
با scp میتوانید فایلها را از یک سیستم به سیستم دیگر کپی کنید، بدون نیاز به تنظیم FTP یا ابزار جانبی:
درواقع، این دستور ترکیبی از SSH و cp است که امنیت و سرعت را هم زمان فراهم می کند.
دستور netcat – ابزار چندکاره شبکه ای
netcat یا همان nc یکی از قدرتمند ترین ابزارهای شبکه در لینوکس است.
می توانید از آن برای ارسال داده، شنود پورت، تست اتصال یا حتی ساخت سرور ساده استفاده کنید:
این دستور پورت 8080 را باز میکند و هر اتصال ورودی را نمایش می دهد.
مدیران سیستم از netcat برای تست امنیت شبکه و ارتباطات داخلی سرور استفاده می کنند.
دستور route – مشاهده جدول مسیریابی
برای دیدن جدول مسیریابی شبکه و مسیرهایی که بستهها طی میکنند از دستور زیر استفاده می شود:
این جدول مشخص می کند داده ها از کدام کارت شبکه یا دروازه عبور کنند. دانستن این اطلاعات هنگام تنظیم شبکه های پیچیده حیاتی است.
سخن پایانی
کار با ترمینال لینوکس در ابتدا ممکن است کمی دشوار به نظر برسد، اما زمانی که با دستورات پرکاربرد لینوکس آشنا شوید، متوجه می شوید که چقدر ساده و قدرتمند است.
دستورات لینوکس به شما اجازه می دهند بدون نیاز به رابط گرافیکی، کنترل کاملی روی فایل ها، سیستم، شبکه و امنیت خود داشته باشید.
اگرچه صدها دستور مختلف در این سیستم عامل وجود دارد، اما در این مقاله با مهم ترینها و پایه ای ترین ها آشنا شدیم. از ls و cd برای مدیریت فایلها گرفته تا ping و ssh برای بررسی شبکه و اتصال به سرور.
توصیه میشود این دستورات را در محیط امن (مثل ماشین مجازی یا VPS تستی) تمرین کنید تا با ساختار و خطاهای احتمالی آن ها آشنا شوید.
در نهایت، فراموش نکنید که یادگیری لینوکس فقط حفظ کردن دستورها نیست؛ بلکه درک مفاهیم پشت هر فرمان است که شما را از یک کاربر معمولی به یک کاربر حرفهای لینوکس تبدیل می کند.
